Vate Çalışma Grubu

1996 yılında Kırmancca yazına emeği geçen bir grup Kırmanc, İsveç’in başkenti Stockholm’de Vate Çalışma Grubu adında bir grup kurdu. Grup 1996’dan 2021’e kadar 33 toplantı gerçekleştirdi. Bu toplantılarda Kırmanccanın yazı dili için gerekli olan standardizasyon çalışmaları yapıldı. Günlük dilde en çok kullanılan sözcükler tespit edilip standardize edildi.Toplantılarda yazı dili için standart olarak belirlenen 10.000i aşan temel sözcük ve bunların 50.000 varyantı, iki sözlük biçiminde yayımlandı. Bugüne kadar bu sözlüklerin beşer baskısı yapıldı:

● Ferhengê Kirmanckî (Zazakî)-Tirkî, Çapa 5., Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul, 2016

● Türkçe-Kırmancca (Zazaca) Sözlük, Çapa 5., Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul, 2019

Vate Çalışma Grubu’nun toplantılarında ayrıca yazım kuralları tespit edildi. Söz konusu toplantılarda önerilen kararları tatbik eden Vate dergisi 1997 yazında yayın hayatına başladı ve şimdiye kadar 69 sayısı yayımlandı.

Yazım kılavuzunun iki baskısı yapıldı:

● Rastnuştişê Kirmanckî (Zazakî), Çapa 2., Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul, 2012

Gubun Çalışma Yöntemi

● Vate Çalışma Grubu’nun toplantılarına katılanlar kendilerini Kürt, Kırmanccayı (Zazacayı) da Kürtçenin bir lehçesi olarak görüyor.

● Toplantılara katılan kişilerin siyasal görüş, dini inanç ve diğer tercihleri değil, Kırmanccaya sunabilecekleri katkı esas alınır.

● Değişik yörelerde konuşulan Kırmanccanın dilin zenginliğine katkı sunabileceği göz önünde bulundurularak katılımcıların Kırmanccanın konuşulduğu değişik yörelerden olmalarına önem verilir.

● Katılımcıların Kırmancca ile bir biçimde ilgili olması gerekir.

● Toplantılarda standartlaşmayı hedefleyen birkaç iş birlikte yapılır: 

a) Önemine göre değişik yazım kurallarının tespiti her toplantıda gündem maddelerinden biri olur. Örneğin bu işe ilk toplantıda alfabenin tespiti ile başlandı. Vate Çalışma Grubu, 1930’lu yıllardan beri Kürtçenin yazılmasında kullanılan Latin harflerini temel alan alfabeyi kullanır. 

b) Değişik alanlarda müşterek bir terminolojinin tespiti toplantıların bir diğer konusu. Örneğin gün, ay, mevsim, dil, lehçe, din, mezhep, devlet, yönetim, anatomi, sağlık, coğrafya, hukuk, edebiyat, eğitim, askerlik, dilbilgisi, tarım, aile, belediye konularında çok sayıda sözcük ve terim tespit edildi.

c) Gramerle ilgili değişik konular ele alnır. Örneğin isim, sıfat, zamir, edat, fiil, bağlaç konularında bazı ortak formlar tespit edildi.

ç) Kırmanccanın mümkün olduğu oranda değişik ağızlarının sözcük dokümantasyonu yapılır.

Bu çalışmalar yapılırken uyduruk bir dil yaratmak değil, dilin mevcut yapısı ve zenginliğini esas alarak ilk etapta Kırmanclar arasında yazılı iletişimin kolaylaştırılması amaçlanır.

Toplantılarda uygulanan çalışma yöntemi kısaca şöyledir: 

a) Toplantıların tespit edilen gündemine göre bazı katılımcılar ele alınacak konularla ilgili bir taslak hazırlayıp katılımcılara gönderir ve çalışmalar bu taslak üzerinden yürütülür. 

b) Her şeyden önce tartışılacak sözcüklerin varsa farklı söyleniş biçimleri ve eşanlamlıları tespit edilir. Eş anlamlı sözcüklerin tümü standart sözcük sayılır. Örneğin, “tavşan” anlamındaki “hargûş” sözcüğüyle ilgili ayrıntı şöyledir:

tavşan: hargûş, -e

Varyantları:arbêş (n), argoş (n), argueş (n), arguweş (n), argûş (n), arîweş (n), aroş (n), arûş (n), arwêş, -i, awres (n), awrês (n), awrêş (n), awriş (n), erbêş (n), ewrêş (n), harewêş, -e, harêweş, -e, herbêş (n), heroşe, owres, -e 

Bu örnekte olduğu gibi, kökeni aynı olan ama değişik varyantları (söyleniş biçimleri) bulunan sözcüğün mümkün dolduğunca tüm varyantları tespit edilir. Bu varyantlarından biri standart sözcük olarak tespit edilir (bu örnekte “hargûş, -e”), diğer varyantlar da sözcük hazinesi olarak kaydedilir. Daha önce künyelerini verdiğimiz “Ferhengê Kirmanckî (Zazakî)” ve “Türkçe-Kırmancca (Zazaca) Sözlük”, bu toplantılarda kaydedilen sözcükleri içermektedir.

Yukarıdaki örneğe göre söylersek“tavşan: hargûş, -e” formuna sandart sözcük olarak “Türkçe-Kırmancca (Zazaca) Sözlük”te yer verilmişken “Kırmancca (Zazaca)-Türkçe Sözlük”te hem “tavşan: hargûş, -e” formuna hem de tüm varyantlarına yer verilmiştir. Her varyant için bakınız anlamında “b.” kısaltmasıyla yazı dilinde kullanılmak üzere seçilen forma göndermede bulunulmuştur. Örneğin, arbêş (n), argoş (n), argueş (n), arguweş (n), argûş (n), arîweş (n), aroş (n), arûş (n), arwêş, -i, awres (n), awrês (n), awrêş (n), awriş (n), erbêş (n), ewrêş (n), harewêş, -e, harêweş, -e, herbêş (n), heroşe, owres, -e formlarının her birine ayrı ayrı bu sözlükte yer verilmiş ve karşısına “b. hargûş, -e” yazılmıştır. Bu nedenle Kırmancca (Zazaca)-Türkçe Sözlük’te toplam 50.000 sözcük bulunmaktadır.

c) Tercih edilecek sözcükler Kırmancca konuşulan yörelerin birçoğunda ortak değilse, başka kriterler dikkate alınır. Sözcük ile ilgili etimolojik araştırma yapılır, hem Kürtçenin diğer lehçelerindeki formuyla hem de Farsça ve başka dillerdeki formuyla karşılaştırılır. Tüm bu veriler değerlendirilerek standart form belirlenir.

ç) Kırmanccadaki bir sözcük yabancı bir dilden alınmış ve birkaç varyantı varsa, Kırmanccada kullanılan varyantlardan o sözcüğün alındığı dildeki formuna en yakın olanı tercih edilir.

d) Toplantılarda belli bir konuda mutabık kalınmazsa çoğunluğun görüşüne başvurulur.